Dziecko w rodzinie z problemem przemocy narażone jest na poważne urazy, znajduje się w sytuacji zagrożenia swojego zdrowia i życia, doświadcza także zaniedbania podstawowych potrzeb. Często bywa ofiarą przemocy fizycznej, ponieważ sygnalizuje swoje potrzeby rozwojowe. Dorośli nie reagują adekwatnie na jego potrzeby, sygnalizując mu niechęć w odpowiedzi na wyrażane przez nie pragnienia. W takiej sytuacji dochodzi do zniekształceń zarówno w jego rozwoju, realizacji potrzeb, jak i kształtującej się więzi. Przemoc zniekształca tę najważniejszą więź. Zmienne, chaotyczne zachowania rodziców względem dziecka zaburzają poczucie bezpieczeństwa, powodują, chaotyczne zachowania dziecka. Zabawy dzieci stają się zabawami w przemoc. Dziecko odtwarza sytuacje związane z obserwowaną przemocą, bo wierzy, że tak wygląda świat relacji. Powtarza, odwzorowuje przemoc, bo taka forma relacji jest jedyną jaką zna, takiej się nauczyło. Uczy się, że przemoc jest zawsze z ludźmi i jemu także służy do wyrażania emocji. Ponieważ jest stymulowane przemocą, często w codziennych sytuacjach reaguje przemocą.
Przemoc fizyczna zostawia ślady widoczne. Jest prosta do zdiagnozowania. A emocjonalna? Bardzo często rodzice stosują ją nieświadomie, w chwilach słabości odreagowując w ten sposób m.in. własne kłopoty i zmęczenie. Istnieje wiele zachowań dorosłych mających cechy przemocy emocjonalnej, m.in. szantaż emocjonalny, rywalizowanie z dzieckiem, wymaganie perfekcjonizmu. Pozornie niewinne żarty, mimochodem wypowiedziane słowa osłabiają poczucie własnej wartości dziecka. Wszystkie emocje z dzieciństwa przenoszone są dalej. Wdrukowane w pierwszych latach naszego życia wzorce rodzicielskich postaw i miłości powielamy jako dorośli. Do szóstego roku życia dzieci bezkrytycznie przyjmują świat przedstawiony przez rodziców. Sposób porozumiewania się z maluchem, przekazywania mu informacji, poleceń i opisywania rzeczywistości ma tu pierwszorzędne znaczenie.
Niektórzy rodzice są przekonani, że agresja słowna jest skuteczną metodą wychowawczą, pomaga utrzymać dyscyplinę, i że dzięki niej dziecko rozumie, co wolno, a czego nie. Inni nie potrafią inaczej, bo nie znają zasad zdrowej komunikacji i konstruktywnych sposobów wyrażania emocji. Jeszcze inni rodzice po prostu nie radzą sobie ze swoimi emocjami.
Najczęściej stosowane formy presji emocjonalnej, które naruszają psychiczne granice.
W praktyce są to:
• wartościujące opinie i komentarze na temat dziecka wygłaszane wprost lub do innych na jego temat (on zawsze wszystko popsuje, ty kretynie, kto by takiego lubił itp.);
• przedrzeźnianie dziecka, wyśmiewanie;
• sugerowanie że zachowanie dziecka będzie przyczyną nieszczęścia, choroby lub śmierci rodzica;
• straszenie dziecka, zapowiedź surowej kary( rób tak dalej a zobaczysz )
• wyzwiska typu – “Ty kretynie!”
• negatywne przepowiednie i porównania (tu mi kaktus wyrośnie jak to ci się uda)
U dzieci krzywdzonych emocjonalnie często stwierdza się także opóźnienia w rozwoju, w każdym aspekcie: fizycznym i motorycznym, poznawczym i emocjonalnym, a także społecznym.
Jakie konsekwencje ma dla psychiki dziecka wychowywanie się w rodzinie pełnej przemocy?
Konsekwencje są bardzo liczne i obejmują wiele sfer.
Skupiają się na:
– zaburzeniach zachowania (agresji, okrucieństwie wobec zwierząt, napadach złości, nadruchliwości, wagarowaniu, zachowaniach przestępczych, wagarowaniu),
– trudnościach emocjonalnych: nasileniu lęku, smutku, złości, wycofaniu, niskiej samoocenie,
– problemach w funkcjonowaniu społecznym (odrzuceniu przez rówieśników, niezdolności do empatii, osłabionych umiejętnościach społecznych),
– problemach w funkcjonowaniu poznawczym (słabe osiągnięcia szkolne, opóźnienie w rozwoju intelektualnym),
– w zakresie zdrowia fizycznego – bezsenności, zaburzeniach jedzenia, oznakach chorób psychosomatycznych, moczeniu nocnym)
Skutki przemocy emocjonalnej potrafią zbierać żniwo po latach. Dotykać dorosłego człowieka, którego pewność siebie, stabilność emocjonalna i poczucie własnej wartości zostały ograniczone lub odebrane w bardzo młodym wieku. Dzieci te w dorosłym życiu często mają problemy w relacjach w związku, powielają zachowania agresywne, stosując je jako formę sprawowania władzy i kontroli nad otoczeniem.
Jak można pomóc takiemu dziecku?
W zależności od wieku dziecka stosuje się stosowną formę terapii, pamiętając zawsze o konieczności zapewnienia mu poczucia bezpieczeństwa, jako warunku pracy terapeutycznej. Z tego powodu niekiedy terapia powinna obejmować dziecko wraz z jego opiekunem lub rodziną. Dotyczy to szczególnie małych dzieci. Praca taka nastawiona jest zawsze na odbudowanie poczucia bezpieczeństwa oraz naprawę uszkodzonej więzi. Gdy mamy do czynienia ze starszym dzieckiem możliwa jest rozmowa, zwraca się uwagę również na zbudowanie poczucia bezpieczeństwa i dopiero wtedy "odpamiętanie" urazu i odreagowanie związanych z tym uczuć.